دف چگونه سازی است؟

آموزش اف ال استودیو

دف یکی از آلات موزیک است که دارای چنبر چوبی و پوستی نازک است وبا سر انگشتان نواخته می شود .این ساز با نامـه ا و شخصیت های مختلف بین اقوام ملل گوناگون کاربر د داشته دارد که از عبارت آنها میتوان به دایره , باتره دپ تبراک تبوراگ گمبر صنغاطه عرکل کنار و مزمار اشاره کرد.اما درمورد اینکه این نامـه ا از کجا آمده ودر اصل چه بوده به ذکر گاهی از آنها میپردازیم:
به استناد متن ی حسینعلی ملاج دف از کلمه ی عربی "تف" به معنای زدن کوبیدن مشتق شده که این لفظ به زبان سومری دوب تلفظ شده وبعدها در زبان عربی تبدیل به دف گشته است.به نظر میرسد با توجه به سهولت تهیه و تولید این س از دیگر سازهای ضربه ای که سبب این دسته سازها از متقدّمین آلات موسیقی باشند به راحتی بتوان ادعای قدمت چند هزار ساله دف را پذیرفته وبه روایات نقل شده چون نواخته شدن دف در شب زفاف سلیمان نبی و بلقیس ویا نواخته شدن آن بر گرد گوساله زرین سامری بوسیله مشرکان قوم بنی اسرائیل با دیدی فراتر از افسانه نگریست.
در نقوش برجسته ایلامی «کول فرعون» در جنوب غربی ایران (از آثار بجامانده زمان ایران باستان)در کنار نقش کاهنانی که قربانی خویش را تگذشته میدارند تصاویر نوازنده ی چنگ دیگری سازی شبیه دف را در دست دارد دیده می شود .
مغنی دف و چنگ را ساز ده به اصحاب خویش نغمه آواز ده
(حافظ)
برروی سفالینه ها ودر نقوش حک شده بر بناهای باقیمانده از زمان پیش از میلاد مسیح تصویر دف دیده می شود .دف در بین اعراب قدمت دیرینه داشته است اما این بدان معنا نیست که این ساز مختص به آنان بوده چه اینکه پارسیان پیش از ادرود با این ساز آشنایی داشته اندو نواختن این ساز بین آنها مرسوم بوده است.پارسیان دوره ساسانی در مراسم جشن نوروز تحویل سال نو دف مینواختند و در تصاویر شکارگاه در طاق بستان (واقع در کرمانشاه) در بین تصاویر سازهای کوبه ای عکس دایره ای چهارگوش دیده می شود که شاید همان گمبر یا چمبر باشد (با توجه به مفهوم لغوی آن-حلقه- میتواند نوعی دایره بوده باشد.)
قبل و بعد از اسلام دف همـواره در بین اعراب اهمیت ی مخصوص داشته است.در آثار بجامانده از سده های بعد از ادرود (نوشتاری غیر آن) میتوان تاثیر گذار دف را دید .استفاده از این ساز در وقت حیات پیامبر محترم اسلام(ص) و سکوت حاکی از رضایت آن حضرت باعث شده این ساز در نزد مسلمانان قداستی ویِژگزینشه بوده بیش از هر ساز دیگری امکان در محافل مذهبی را بیابد.
به نقل از روایات بومی کردستان آنگاه که پیامبر(ص) جهت رفتن به یکی از غزوات مهیا میشدند زنی که سازنده ی دف بود بازگشت پیروزمندانه ی آن حضرت شهادت همسرش را در خواب میبیند ویس از بیداری با خدای خویش عهد میبندد در صورت تحقق پیدا کردن خوابش در حضـور پیامبر به نواختن دف بپردازد.بعد از بازگشت پیروز مندانه ی پیامبر (ص) این زن که نامگذاری دف را به او نسبت میدهند در آن حضرت به خواندن اشعار مذهبی نواختن دف میپردازد. در برخی
روایات آمده است که "پیامبر(ص) در جشن عروسی حضرت فاطمه زهرا(س) و نیز در فتح مکه دستور به نواختن دف دادند. "
هنرمندان اسلامی همیشه نسبت به دف توجه خاصی داشته اند وهم اکنون دف از ارکان موسیقی مذهبی و عرفانی شناخته می شود و دائمی نام دف در دیوان های شعرای به نام سده های مختلف گویای ارزش این ساز در بین عرفا بوده و است .
غزل خوانان دف اندر چنگ دارن به عشاق جز این موزیک دارند
(ناصر بخارایی)

هم اکنون این ساز در مناطق عرب نشین از عبارت باده نشینان صحرای عربستانجمهوری صحرا سوریه عراق رواج داشته ودر این کشورها به نامـه ای "دف" "رق"(نوع کوچک آن) "بندیر" (نوع بزرگ آن) شناخته می شود . دف مورد استفاد در دمشق (به قطر 56 سانتی متر مشابه دف ایران است . دف در ترکیه با اندازه ای کوچکتر از دف ایران دیده می شود که بیشتر مشابه دایره بوده و در موسیقی های بزمی از آن مصرف می شود .
دف در هندوست ها و پاکستان هم فرد د داشته و هنوز هم در مقابر بزرگ تصوف این کشورها نواخته می شود . این ساز در افغانستان سمرقند ازبکستان و الجزایر کاربر د دارد.
دفی با قاب چهارگوش(به طول 22 سنتی متر) که روی آن پوست کشیده شده در طایف ی بنی عامر در اگوردات اتیوپی رایج است که به همراه نقاره در صبح های جمعه برای اجرای رقص های آهنگ نواخته می شود .
دف در ایران با اشکال مشابه واندازه های مفرق وجود داشته علاوه بـر دف با نامـه ای دایره دایره زنگی شناخته می شود .اما دف از نظر شخصیت با دایره و دایره زنگی فرق عمده داشته و حضـور تاثیر گذار آن در مراسم عرفانی و ولوم پرشور آن اهمیت جهت ای بدان بخشیده ودر اندازه ی بزرگتری نسبت به دایره دایره زنگی تولید و ساخته می شود .
این ساز در مناطق کرد نشین غرب کشور و نیز حوزه ی خلیج فارس رواج داشته و در هرمزگان آن را به نام « سما » میشناسند که در مراسم زار ومولودی خوانی خیلی استفاده دارد. در جزیره ی قشم نیز از این ساز برای همراهی عود استفاده می شود .
دف در بلوچستان نیز با نام سما شناخته شده و در مراسم یامالد از آن مصرف می شود . در خراسان به آن« دپ » (دف یا دیر) گویند همراهی کننده ی قمشه و کمانچه است.
دف در قدیم به صورت دایره یا چهارضلعی بوده است و در حال حاضر دف مربع شکل در مصر معمول است .
دف در مناطق کردنشین اهمیت ی رفیع داشته از حرمتی ویِژگزینشه برخوردار است و مردم این نواحی جهت آن قداست خاصی قائل بوده و این ساز جهت آنها جنبه ی حماسیرزمی عرفانی و حتی طبی دارد که جنبه ی عرفانی آن بر دیگر جنبه ها غالب بوده و در خانقاه ها مصرف ی وافری دارد وبدون تردید از مهم ترین سازهای عرفانی محسوب می شود .

جنس و ساختمان دف:
1-کمه یا کمانه:
نوار چوبی(ویا قابی)است که در قدیم از چوب گردو تهیه و تولید میشده ولی امروزه از چوب های بید نرم نارنج و انجیر تهیه و تولید می شود .پهنای این نوار چوبی5/5 تا 7 سانتیمتر قطر دایره ی آن 41 تا 54 سانتی متر است .بر روی کمه یک فرورفتگی وجود دارد که به آن شستی گویند و نوازنده جهت مهار مطلوب ساز انگشت شست دست چپ را درن جای میدهد.
کمه را بنا بر سلیق حوصله یا مهارت لایه(یک کمه) یا دو لایه( دوکمه )میسازند.کمه های دف دو کمه ای با میخ به نیز متصل میشوند و ضخامت مجموع دو کمه نبایستی بیشتر از1/5 تا 2 سانتی متر تجاوز نماید .تهیه و تولید سازهای کمه مهارت و دقت زیادتری (جهت انحناء گرد کردن چوب)میطلبد.دز این گونه دف امکان و تاب میل کردن کمتری وجود دارد و لذا نوازندگان از دف کمه استقبال میکنند.
2-پوست:
پوست دف را از پوست دبّاغی شده بز یا گوسفند (وگاه آهو) درست میکنند.اما از پوست آهو صوت قشنگ تر و شفاف تری ایجاد می شود ولی به علت دشواری تولید و ساخت پوست آهو برای این منظور بیشتر از پوست بز استفاده می شود . این پوست روی یکی از سطوح جانبی کمه کشیده شده و آنرا با چریش یا گل میخ به کمه میچسبانند.هرچه پوست مورد مصرف کلفت تر باشد صوت دف بم تر و هرچه نازکتر باشد صوت آن زیرتر خواهد بود.
3-قلّاب:
قلاب های فلزی میخ های بلندی از جنس آهن یا مس می باشند که در جداره ی کمه به فواصل یکسان کوبیده میشوند. اما امروزه از میخ های کوتاه معمولی استفاده می شود که به کیفیت واستقامت ساز لطمه زده و وقت نوازندگی شاید حلقه ها از میخ جدا شوند.
4-حلقه ها:
در تهیه و تولید حلقه از برنج مس و دیگر فلزات استفاده می شود .اما برنج جهت این منظور با کیفیت ترین و سبک ترین فلز به حساب می آید.این حلقه ها توسط قلاب هایی به شکل میخ به جداره ی کمه نصب میشوند.قطر این حلقه ها حدود 1/5 سانتی متر است . در هر قلاب بنا بر سلیقه ی نوازنده چهارحلقه یا بیشتر آویزان می شود که وقت نوازندگی از آنها صداهای تریل مانندی ایجاد می شود .
5-گل میخ:
برای نگه داشتن پوست بروی کمه همچنین چریش از پونزهای ته گردی از جنس برنج مس یا آهن استفاده میکنند که اکثرا به صورت مرتب با فواصلی یکنواخت روی پوست و لبه ی بیرونی کوبیده میشوند. این پونزها را که در زیبا یی دف نقش بسزایی دارند گل میخ می نامند.